تعداد بالای “نتایج مثبت کاذب غربالگری” در ایران که مادران را وادار به سقط جنین میکند!
از جمله مشکلات غربالگری در ایران میتوان به استاندارد نبودن آزمایشگاهها و تعداد بالای نتایج مثبت کاذب آزمایشهای غربالگری اشاره کرد که در نهایت میتواند مادران باردار را وادار به سقط قانونی یا غیرقانونی کند!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ اخیراً یکی از موضوعات بحث برانگیزی که در کشور نسبت به آن انتقاداتی وارد شده، موضوع غربالگریهای دوره بارداری است، موضوعی که عدهای معتقدند حذف آن به افزایش جمعیت کشور کمک خواهد کرد و از سوی دیگر بسیاری معتقدند که حذف غربالگریها نه تنها منجر به افزایش جمعیت نخواهد شد بلکه جامعه را درگیر مشکلات و مسائل بسیار دیگر خواهد کرد، وضعیت سلامتی جنین یکی از دغدغههای اصلی هر پدر و مادری است.
آزمایش غربالگری روشی است که به کمک آن مادران باردار از وضعیت ابتلای جنین خود به بیماریهای مادرزدای و نواقص احتمالی آن آگاه میشوند؛ برخلاف گمان بسیاری، غربالگری بحث درمانی ندارد! برای بسیاری از خانوادهها این تصور ایجاد میشود که آزمایش غربالگری برای سلامتی جنین است و اگر جنین ناسالم باشد در فرآیند مناسبی درمان میشود اما انجام این آزمایش، صرفا برای تشخیص جنینهای ناهنجار و سقط آنها است.
آزمایش غربالگری 3 ماهه اول معمولاً بین هفتههای یازده تا سیزده انجام میشود، این آزمایشها شامل آزمایش خون و سونوگرافی هستند؛ اگر جواب غربالگری مرحله اول مثبت اعلام شود، آزمایشهای تکمیلی میتواند تهدیدکننده جان جنین باشد چرا که در غربالگری مرحله دوم یکی از عوارض نمونهگیری به وسیله آمنیوسنتز یا cvs، سقط ناخواسته جنین است.
اگر ناهنجاری در جنین تشیخص داده شود و مادر قبل 19 هفتگی (قبل از دمیده شدن روح) به سازمان پزشکی قانونی مراجعه کند و مشخص شود که ناهنجاریهای جنین عمیق و جزء لیست بیماریهای “عسر و حَرَج” برای والدین به شمار میآید، نهایتاً اجازه سقط به لحاظ قانونی داده میشود نه شرعی.
بزرگترین ایراد این قانون مشخص نبودن حدود و ثغور “عسر و حَرَج” است چرا که به طور کلی، از نظر مراجع تقلید، حَرَج یک امر شخصی است و نمیتوان گفت که یک نوعی از بیماری مانند سندروم داون، برای همه خانوادهها در هر شرایطی مصداق حرج است! بلکه باید شرایط فرهنگی، سلامت خانواده، سلامت جسم، سلامت روان و روح، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و انواع مسائلی که آن خانواده در آن بستر زندگی میکنند، بررسی شود.
از جمله مشکلات غربالگری در ایران میتوان به استاندارد نبودن آزمایشگاهها و تعداد بالای نتایج مثبت کاذب آزمایشها اشاره کرد؛ شاید بتوان یکی از دلایل اصلی بالا بودن بیش از حد موارد غربالگری و به دنبال آن افزایش اضطراب و نگرانی مادران به دلیل ناهنجاری جنین و سقطهای ناخواسته ناشی از عوارض آزمایشهای تشخیصی را در ترس از محکومیت پزشک در صورت عدم تشخیص وی جستوجو کرد.
تحصیل هزینههای سنگین غربالگری بدون پوشش بیمه و اضطراب و استرس مادران به دلیل نگرانی از سالم بودن فرزند خود یکی دیگر از مواردی است که زوجین را متحمل فشار زیادی میکند، موضوعی که ممکن است آنان را بدون انجام آزمایشهای تکمیلی به سمت سقط جنین سوق دهد.
با این وجود در یک میلیون بارداری در کشورمان، سالیانه 100 هزار خانواده با وجود هزینه بالا اقدام به انجام تست تکمیلی میکنند؛ این خانوادهها برای آنکه عارضه سندروم داون در فرزندشان تأیید شود و بتوانند نامه قانونی برای سقط جنین دریافت کنند، ناچار هستند تا تست آمنوستنز (نمونهگیری از مایع دور جنین) را انجام دهند، تستی که ممکن است جنین را در معرض سقط ناشی از عوارض آمنوسنتز قرار دهد.
نگاهی به غربالگری در سایر کشورها
اگر چه کشورهای مخلتف اروپایی در مناطق مختلف این قاره، سیاستهای غربالگری متفاوتی را پیش گرفتند اما یک سیاست جدی بین آنها مشترک است: در همه کشورها انجام آزمایشهای غربالگری به زنانی توصیه میشود که با خطر تولد نوزاد معلول یا مبتلا به سندروم داون و بیماریهای خطرناک مشابه مواجه هستند و بیمه نیز هزینه این آزمایشها را پوشش میدهد.
به طور مثال، در اتریش اجرای برنامه غربالگری ملی برای بررسی ناهنجاریهای مادرزادی را ضروری ندانسته و از انجام این کار اجتناب کرده است؛ اما متخصصان زنان و زایمان، زنان بارداری را که ممکن است با خطراتی در این زمینه مواجه شوند، در جریان قرار میدهند که آنها خود در مورد انجام آزمایشات مرتبط با غربالگری و تبعات آن تصمیم بگیرند؛ سیستم بیمه دولتی در اتریش هزینه نمونهبرداری از پرزهای جفتی یا آمنیوسنتز با هدف تشخیص نقصهای مادرزادی و اختلالات کروموزومی را در صورتی که زن باردار در زمان زایمان 35 سال به بالا داشته باشد یا کودکی قبلیاش مبتلا به ناهنجاری مادرزادی باشد، پرداخت میکند؛ در ایتالیا نیز شرایط مشابه است.
در کشور سوئد سیاستگذاری خاصی برای انجام تستهای سندروم داون و ناهنجاریهای دیگر برای جنین وجود ندارد، در عین حال هزینه انجام آزمایشهای بررسی ابتلاع جنین به سندروم داون فارغ از سن مادر باردار توسط بیمه پوشش داده میشود.
با وجود تمام مزایا و معایبی که غربالگری در کشورمان در پی دارد، به نظر میرسد که همه افراد به انجام این غربالگریها نیاز ندارند و برای جلوگیری از هدررفت منابع انسانی و مالی، غربالگری مادران باردار باید هدفمند و تحت پوشش بیمه باشد تا حتیالمقدور فقط مادران در معرض خطر که سنین بالای 35 سال دارند یا سابقه اختلالات مادرزادی در خانواده داشتند به این مسیر هدایت شوند.
